ایران و روسیه؛ تاکید بر همکاری در حوزه‌ی منافع مشترک همراه با حفظ اختلافات

به گزارش راهبرد معاصر، امروز روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حال رسیدن به سطح جدیدی است. به طوریکه این همکاری را می توان درسوابق همکاری تهران- مسکو و تصمیم روسیه برای همکاری نظامی با ایران در سوریه در ماه سپتامبر سال 2015 که، مرحله جدیدی از سیاست غرب آسیای مسکو و آغاز گر ائتلافی موقت برای تحقق اهداف و منافع مشترک بوده است نام برد.

بحران اوکراین در حال حاضر به نقطه عطف جدیدی در روابط ایران و روسیه تبدیل شده است. علیرغم اتخاذ موضع رسمی بی طرف و تاکید بر لزوم توقف خشونت در اوکراین، تهران به طور فزاینده ای از روسیه در جنگ اوکراین حمایت و غرب را مقصر می داند. این در حالیست که حضور روسیه در اوکراین نشان از سیگنال هایی برای شروع مذاکرات با غرب و اروپا بر سر منافع خود است.

در دنیای جدید روابط ایران و روسیه در حال ورود به حوزه همکاری نزدیک بین دو کشور است، امروز رویکردهای مشابهی برای حل مشکلات منطقه‌ای و بین‌المللی با همکاری تهران- مسکو در حال انجام است.روابط دوجانبه ایران و روسیه در مناطق مختلف به ویژه در خاورمیانه فرصتی استثنایی برای ایران در جهت ایجاد ائتلافی مشترک با کشورهای همسو در منطقه می باشد. البته شایان ذکر است که نفوذ و تاثیر گذاری مسکو بر کشورهای منطقه نقش بسزایی در تحقق منافع ایران در منطقه و ایجاد همکاری های راهبردی است.

دولت سیزدهم نگاهی جدی‌تر به شرق به‌خصوص همسایگان چون روسیه دارد از طرفی هم محدودیت‌هایی برای روسیه در دنیای جدید بین‌الملل ایجادشده است و این شرایط موجب توجه بیشتری از سوی روسیه به همسایه های جنوبی‌اش شده است. همچنین با توجه به تحریم‌هایی که علیه ایران از جانب غرب صورت گرفت؛ روسیه نسبت به ارتباط با ایران، بی‌پرواتر شده است. همکاری دو کشور در پروژه عظیم خط ‌آهن رشت-آستارا نشان دهنده سطح عالی روابط ایران و روسیه است. این خط ریلی 162 کیلومتری که دو شهر رشت و آستارا در ایران را به شکل ریلی به یکدیگر متصل می‌کند، این فرصت را فراهم می‌کند که شاهد حمل و نقل ریلی بدون وقفه در کل مسیر کریدور شمال به جنوب به وجود آید. با احداث این خط ریلی، این فرصت استثنایی برای مسکو فراهم می‌شود کالاهایی که مسیر انتقال از سن‌پترزبورگ در روسیه به بمبئی هند را 10 روزه طی کنند در حالیکه که اگراز مسیرهای سنتی استفاده شود زمان انتقال کالاها 30 تا 40 روز طول خواهد کشید.

همچنین این مسیر به صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل و نقل کالا منجر خواهد شد و در قالب آن شاهد افزایش حجم مبادله کالاها در روابط اقتصادی تهران- مسکو نیز خواهیم بود. با احداث خط ریلی رشت ـ آستارا ظرفیت حمل و نقل در کریدور شمال به جنوب افزایش خواهد یافت و امکان انتقال کالاهای ایرانی و روسی به دیگر کشورهای جهان امکان‌پذیر می‌شود، ایران فرصت ارسال مواد غذایی و محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین کشورهای آفریقایی را به دست خواهد آورد و از این طریق احداث این خط ریلی به بهبود امنیت غذایی در جهان منجر خواهد شد و منافع اقتصادی قابل توجهی هم به همراه خواهد داشت. احداث این خط ریلی همچنین موجب فراهم شدن امکان استفاده بیشتر از ظرفیت بنادر دو کشور و بهتر شدن شرایط اشتغال و باز شدن فضا برای سرمایه‌گذاری بیشتر است.

اما نکته ای که در ذیل افزایش همکاری متقابل تهران- مسکو قابل تامل است واکنش و حمایت مسکو از موضع شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه گانه است.

لازم به توضیح است، برخلاف رویه برخی افراد در توجیه مفاد این بیانیه، باید گفت نکات مطرح شده در آن کاملا متعارض با مواضع ایران است و به همین دلیل هم مورد اعتراض وزارت خارجه قرار گرفته‌ است. البته، برخلاف بعضی تحلیل ها روسیه حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه را رد نکرده، اما موضعی را اتخاذ کرده که به نظرات امارات نزدیک است.

این بیانیه ایران را به مذاکرات دوجانبه و دیوان بین المللی دادگستری ارجاع می‌دهد که با موضع رسمی ایران، یعنی غیر قابل مذاکره بودن موضوع جزایر سه‌گانه در تعارضی آشکار قرار دارد. واکنش روسیه را می توان به سیاست خاورمیانه ای روسیه، یعنی تمایل دیرینه مسکو برای حفظ توازن قدرت منطقه ای خود در میان کشورهای منطقه و همچنین کشورهای عربی دانست. استراتژی روسیه در مدیریت روابط با کشورهای عربی تا کنون کم و بیش موفق بوده است، زیرا کشورهای عرب خلیج فارس هیچ نشانه ای از تمایل به کاهش سطح روابط با روسیه از خود نشان نداده اند. چراکه روسیه در زمان بحران اوکراین کشورهای عربی را در حوزه همکاری های انرژی و اقتصادی در کنار خود داشته و از قدرت چانه زنی خویش در جهت افزایش منافع حداکثری بهره برده است . در حالیکه مقامات ایران مطالب مندرج در بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و روسیه درباره جزایر سه گانه ایرانی را مردود و ابراز داشته اند صدور اینگونه بیانیه ها با روابط دوستانه ایران و همسایگان دارای مغایرت است.

ایران و روسیه گرچه در سوریه یا علیه ناتو همکاری می‌کنند، در حوزه‌های دیگری هم مانند قفقاز یا آسیای مرکزی تعارض و تفاوت نظر دارند. دو کشور همچنین در مورد مسئله فلسطین و مناسبات با اسرائیل اختلافات جدی دارند اما هیچکدام از این موارد همکاری‌های دو کشور در منافع مشترک را زیر سوال نمی‌برد.

لازم به توضیح است روسیه در کنار ایران یا کشورهای عربی هم ارتباطات خوبی دارد. به همین دلیل هم در برخی حوزه‌ها با این کشورها اشتراک نظر دارد و در برخی حوزه‌های دیگر با آن‌ها به تعارض بر می‌خورد. بنابراین، اگرچه اتحاد تاکتیکی هم اتحاد خوانده می‌شود، اما صرفا یک همکاری موقت برای هدف مشترک است؛ به همین دلیل هم نباید از آن به اتحاد به معنای مرسوم یاد کرد که به همدلی و اشتراک منافع در حوزه‌های مختلف تعبیر می‌شود. با درک این مسئله روشن می‌شود که چرا نباید از روسیه انتظار داشت تا همه مواضع ایران را از جمله در مورد جزایر سه گانه مورد تایید قرار دهد.

در چهار دهه گذشته هیچ همکاری یا تضاد منافع قابل توجهی بین تهران و مسکو وجود نداشته و منافع موازی و مشترک بوده است. انتظار می‌رود مسکو همکاری نزدیک‌تری را با تهران در خلیج فارس و شورای همکاری خلیج فارس به منظور برقراری توازن دنبال کند. اما حتی در این مورد، مسکو مراقب است از عربستان سعودی به عنوان یکی دیگر از کشورهای هدف برای گسترش روابط دریایی خود بهره مند گردد. اما مسکو نباید این موضوع را فراموش کند که ایران به عنوان یکی از کشورهایی که روسیه باید برای تامین منافع دریایی خود روابط خود را با آن گسترش دهد. در این میان باید به این نکته توجه داشت که روابط تهران- مسکو باید در چارچوب ائتلافی موقت تعریف شود تا با ایجاد واکنش های مسکو دچار تزلزل نگردد./ تسنیم